Zasady interpunkcyjne w języku polskim

Interpunkcja to umieszczanie w tekście pisanym zna­ków, nazywanych interpunkcyjnymi albo prze­stankowymi, które pozwalają podzielić tekst na mniejsze części, wyodrębniane ze względów składniowych, znaczenio­wych lub logicznych. Interpunkcja oddaje też częściowo intonację języka mówionego. Na przykład znak zapytania połą­czony z wykrzyknikiem może sygnalizować zdziwienie. Może też ona sugerować rytm, tempo mowy (choćby przez po­dział tekstu na zdania za pomocą kropek).

Interpunkcja polska jest dziś ściśle po­wiązana ze składnią, gdyż za pomocą takich znaków, jak przecinek, średnik, kropka zazna­cza się budowę wypowiedzenia - to, ile jest w nim części (zdań) składowych i w jakim są one wzajemnym stosunku.

Dzięki interpunkcji można od­powiednio interpretować zapisany tekst. Miejsce, w którym postawimy przecinek, mo­że zadecydować o znaczeniu zdania. Na przykład co innego znaczy: „Płacząc z radości, rzuciła mu się w ramiona” niż: „Płacząc, z radości rzuciła mu się w ramiona”. Pominięcie przecinka także może zmienić zasadniczo treść zdania. Tak jest w dwóch niemal identycznych formal­nie zdaniach: „Spotkałem dziś kominiarza, Jacka i Natalię” oraz „Spotkałem dzisiaj kominiarza Jacka i Natalię”.

Użycie znaków przestankowych nie jest więc tak marginesową sprawą, jak by się na pozór wydawało. Dotyczy to zwłaszcza stoso­wania przecinka - znaku bardzo często pomi­janego w tekstach pisanych.

Przecinek ma znaczenie:

Do chaty wszedł myśliwy na głowie, miał czapkę na nogach, nowe buty, z cholewkami w zębach, fajka w oczach, świeciła mu radość.

Warto więc przypomnieć główne zasady użycia tych znaków interpunkcyjnych, które sprawia­ją największe kłopoty.

Przecinek stawia się

  • zawsze między częściami zdania zło­żonego podrzędnie, czyli takiego, w któ­rym jedna jego część jest uzależniona znaczeniowo od drugiej. Bez niego mogłaby być pozbawiona sensu. Przecinek trzeba postawić bez znaczenia, czy zdanie zaczyna się od części nad­rzędnej, czy podrzędnej. Pamię­tajmy też, żeby stawiać drugi przecinek tam, gdzie kończy się zdanie podrzędne wplecione w tok nadrzędnego;
  • między częściami zdania złożonego współrzędnie:
    • zawsze wtedy, kiedy są one połączone bez spójnika, na przykład: Zapalił światło, usiadł do komputera, rozpoczął programowanie;
    • jeśli ich treści przeciwstawiają się so­bie, na przykład: Nie mam doświadczenia, ale bardzo szybko się uczę; są w stosunku wynikania: Skończyło mi się mleko, więc poszłam do sklepu; są synonimiczne znaczeniowo.
      W innych typach zdań złożonych współ­rzędnie przecinka się nie stawia;
    • między członami zdania pojedynczego i połączonymi spójnikiem; w tym wypadku obowiązują te same zasady, co przystawianiu przecinka w zdaniu złożonym współrzędnie, na przykład: Wygląda słabo, ale ma potencjał;
  • między jednorodnymi i równorzędny­mi członami zdania pojedynczego, na przy­kład między jednakowymi dopełnieniami, przydawkami, okolicznikami: Widziałam w sklepie ładną, nowoczesną lampę;
  • przed wyliczeniem wprowadzanym słówkiem jak, na przykład: Miał do wyboru wiele kolorów, jak czerwony, zielony, niebieski, czarny;
  • przed członem wtrąconym i po nim, na przykład: Specyfikacja, albo raczej szkic projektu, została przygotowana w dwie godziny;
  • przed wyrazami w wołaczu, stojącymi poza zdaniem, lub po nich, na przykład: Podaj mi piwo, kobieto;
  • po imiesłowowym równoważniku zda­nia, nawet nierozbudowanym, na przykład: Wracając z pracy, zatankowałem samochód;
  • zawsze wtedy, gdy powtarza się ten sam spójnik, na przykład: Ani się najadłem, ani napiłem;
  • zawsze wtedy, gdy powtarza się ten sam wyraz, na przykład: Dawno, dawno temu.

Kropkę stawia się

  • na końcu zdania oznajmującego;
  • w tych skrótach, które kończą się literą inną niż cały wyraz, na przykład: inż. (inżynier), prof. (profesor), ale również Praca napisana przez dr. (doktora) Kowalskiego, chociaż: Pracę napisał dr (doktor) Kwiatkowski;
  • po liczebnikach zapisanych cyframi, odpowiadających na pytanie który?, na przykład: Znalazłem tę informację w 7. tomie (w siódmym tomie) książki;

Cudzysłów używa się

  • kiedy przytaczamy czyjeś słowa, na przykład: Powiedziała, żeby „zignorować te błędy, bo nikt ich nie zauważy";
  • do zapisywania tytułów filmów, ksią­żek, czasopism, a także nazw lokali, pseu­donimów, nazw firmowych itp., na przykład: „Milczenie owiec” pozytywnie mnie zaskoczył; Oglądaliśmy mecz w pubie „U kibica”;
  • do wyodrębniania wyrazów użytych ironicznie, na przykład: Stefan „uwielbia" jak się go tak nazywa.

Cudzysłów jest znakiem nadużywanym, często stosowanym niepotrzebnie. Nie nale­ży go stawiać:

  • wtedy, gdy w tekście występują stałe połączenia wyrazów, czyli związki frazeolo­giczne. Na przykład nie należy pisać: Po usłyszeniu tego dowcipu „zrywaliśmy boki” ze śmiechu;
  • po wyrażeniu tak zwany lub skrócie tzw.;
  • nie obejmuje się cudzysłowem wy­razów potocznych lub mało znanych pi­szącemu. Na przykład niepoprawnie jest: Ma telefon z „Androidem”.

Pozostałe znaki interpunkcyjne

Średnik, dwukropek, nawias są używane do zazna­czania pewnych zależności składniowych, natomiast myślnik, wielokropek, wykrzyknik, znak zapytania służą do zapisywania in­tonacji wypowiedzi, a także oddają emocje piszącego. Z ich używaniem zazwyczaj nikt nie ma problemów.